Deze periode vliegen ze binnen en dan klinkt weer het aanhoudende en doordringende ‘koekoek’. Het is Het Jaar van de Koekoek.
Deze periode vliegen ze binnen en dan klinkt weer het aanhoudende en doordringende ‘koekoek’.
De mysterieuze vogel, die haar eieren legt in nesten van andere vogelsoorten en niet meer omkijkt naar haar nageslacht, krijgt dit jaar extra aandacht. Want het is Het Jaar van de Koekoek.
Hoewel de truc met de eieren vaak lukt, gaat er toch ergens iets mis met de koekoek. Het aantal koekoeken neemt gestaag af.
Park Lingezegen kent genoeg plaatsen waar de koekoek te horen kan zijn, in natte en bossige gebieden en in landbouwgebied laat hij zich horen. Het is het mannetje dat zo duidelijk aanwezig is, het gebrubbel van het vrouwtje zal weinig mensen opvallen. Zien doe je ze niet vaak.
Als de koekoek zijn vrouwtje heeft gevonden en het vrouwtje vervolgens een nestje voor haar eitjes, dan gaan pa en ma koekoek al snel weer terug naar waar ze vandaan kwamen: tropisch Afrika. Een reis van enkele maanden. Als de jongen zijn grootgebracht door hun gastouders volgen zij aan het eind van de zomer.
In de wondere wedloop tussen koekoek en gastouders ontwikkelen beide partijen steeds weer nieuwe oplossingen op de reactie van de ander. Het is fascinerend wat onderzoeken hierover aan het licht brengen.
Vogelsoorten die nog nooit met een koekoek te maken hebben gehad, denken niet na over een vreemd ei in hun nest en accepteren het. Maar na verloop van tijd worden ze waakzamer. Een vreemd ei wordt uit het nest gegooid of ze beginnen een nieuw nest. Behalve natuurlijk als het ei niet opvalt omdat het toevallig lijkt op een eigen ei, zowel in kleur als in patroon. De koekoek die dan uitgebroed wordt, kent later als zij groot is de eigen gastoudersoort terug en legt haar eieren meestal weer in een nest van die soort. Als dochter van haar moeder zullen ook haar eieren (deels) lijken op die van de gastouder. Zo ontstaan koekoeksoorten die gespecialiseerd zijn op een bepaalde soort gastouder. Dit kan de heggenmus zijn, kleine karekiet, gele en witte kwikstaart of grasmus.
Van alles werpt de koekoek in de strijd. Het uiterlijk doet in silhouet en verenpatroon denken aan een roofvogel, wat de kleine gastoudersoorten angst aanjaagt wanneer ze een indringer op hun nest betrappen. Koekoeken leggen hun ei supersnel. Maar de gastouders letten ook op. Zo waarschuwen ze met een alarmroep als een koekoek gesignaleerd wordt en alle soortgenoten vliegen aan om de indringer te zien. Daarna herkennen ook zij een koekoek en kunnen ze die met de moed der wanhoop, zo interpreteer ik het maar, proberen te verjagen.
Als de eerste slag gewonnen is, en het jong is uitgebroed, dan komt de volgende: het jong moet opgroeien. Een koekoeksjong is beduidend groter dan de jongen van de gastouders. Zodra het uit het ei is, vaak als eerste, gooit het de andere eieren over de rand van het nest en zo nodig ook de jongen die al uitgekomen zijn. Ma koekoek heeft zelf ook al een ei verwijderd uit het aanwezige legsel voor ze haar eigen ei erbij legt. Dan valt het alvast minder op. De gastouders stoten opmerkelijk genoeg het vreemd uitziende jong niet af.
Het koekoekje heeft de gastouders voor zich alleen en laat een bedelroep horen die vier jongen suggereert. De gastouders slepen rupsjes aan voor vier, waar het jong lekker van groeit en de bedelroep zwelt aan tot die van acht jongen.
Zo slaagde de koekoek er in om een algemeen voorkomende zomervogel te zijn. Maar de soort gaat hard achteruit. Niemand die goed weet wat de oorzaak is. Vogelbescherming Nederland en Sovon Vogelonderzoek Nederland vragen daarom om waarnemingen van koekoeken door te geven. Kijk voor meer informatie hierover op sovon.nl.
Margreet Jellema
Foto: Jonge koekoek in nest van kleine karekiet. Het nest is al veel te klein. Fotograaf: Per Harald Olsen – CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org
